M. Friedman ‘unmasked’
Het treft me telkens weer dat voor- en tegenstanders van kapitalisme, (neo)liberalisme, globalisering, vrije markten, etc. dezelfde gebeurtenissen aanhalen om hun argumenten kracht bij te zetten. Dezelfde cijfers en statistieken worden gebruikt om tegenovergestelde ideologieën te verdedigen. Dit maakt wel zeer duidelijk dat er niet zoiets bestaat als een ‘objectieve’ of ‘neutrale’ lezing van de geschiedenis of van de actualiteit. De vraag ‘wie heeft er dan gelijk?’ blijft wel. Brengt de vrijheid van de vrije markt meer welvaart én meer vrijheid zoals Milton Friedman beweert of zijn die vrije markten helemaal niet in vrijheid tot stand gekomen en leiden deze net tot heel veel ellende zoals zijn tegenstanders beweren[1].
Milton Friedman, dé voorstander van het vrije marktkapitalisme en een beperkte overheid wordt door sommigen de hemel in geprezen, door anderen vervloekt. In deze blog bespreek ik enkele van zijn gecontesteerde stellingen, hiervoor baseer ik mij ondermeer op het artikel “Capitalism and Freedom Unmasked” van Stephen Lendman[2] (2007), maar ook andere bronnen werden geraadpleegd.
Lendman beschrijft de geschiedenis en actualiteit van Chili, Bolivia, Rusland, Zuid-Afrika, Haïti, Afghanistan, Irak en de VS om aan te tonen dat een losgelaten markt in de praktijk heeft geleid tot de verrijking van een kleine elite en de verarming en/ of onderdrukking van het merendeel van de bevolking. Eigenaardig genoeg gebruikt Friedman[3] dezelfde cases, ondermeer het voorbeeld van Rusland en de VS, om aan te tonen dat het de overheden zijn die milieuvervuiling en armoede veroorzaken en dat de vrije markt welvaart heeft gecreëerd in deze landen.
Wellicht hebben beiden zowel gelijk als ongelijk. Het vrijemarktkapitalisme is niet de schuld van alles wat er misgaat in de wereld en overheden handelen jammer genoeg niet altijd in het belang van hun bevolking, toch ben ook ik ervan overtuigd dat het marktsysteem volgens de principes van Friedman meer kwaad dan goed doet en gebaseerd is op een fout mens- en beperkt vrijheidsbeeld.
Friedman stelt dat de “world runs on individuals who pursuit their own interest”[4]. Hij beschouwt de mens als een wezen dat voortdurend (rationele) keuzes maakt in functie van zijn eigen belangen. Hierbij definieert hij ‘eigenbelang’ als ‘wat het individu wil’ en dit is meer dan alleen geld of materiële zaken. Bovendien, zo beweert Friedman (2007), komt dit handelen uit eigenbelang de hele gemeenschap ten goede. En dus moeten individuen ‘vrij’ zijn om hun eigen interesses na te streven, zij mogen niet beperkt worden door overheden.
Friedman[5] onderscheidt drie soorten vrijheiden: vrijheid voor het uitvoeren van economische transacties (kopen en verkopen), (burgerlijke) vrijheid van meningsuiting en (politieke) vrijheid om de eigen leiders te kiezen. Economische vrijheid kan bestaan zonder burgerlijke en politieke vrijheden, maar zal volgens Friedman wel leiden tot deze vrijheden. Die economische vrijheid is bovendien gebaseerd op privé-bezit want, zoals eerder gezegd, de mens is een rationeel wezen dat de eigen belangen nastreeft en “nobody is going to take as good care of someone else’s property as his own”3 en “no one spends somebody else’s money as carefully as he spends his own” (Friedman, 2007).
Bij bovenstaande redenering zijn heel wat bedenkingen te maken.
Ten eerste is de mens geen wezen dat enkel handelt uit eigenbelang, mensen handelen ook uit liefde, uit zorg voor en met vertrouwen in elkaar[7]. Verder beseffen mensen niet altijd wat goed voor hen is of wat ze eigenlijk willen. Hoe verklaar je roken, drugsgebruik of alcoholmisbruik als individuen altijd zouden handelen uit eigen belang? Hoe verklaar je dat mensen het milieu vernietigen en anderen uitbuiten? Op termijn zal dit altijd tegen hen keren, ze verliezen bewegingsvrijheid door beveiligingsmaatregelen en ze moeten het doen met minder zuivere lucht, water, groene ruimtes, …. Is dit in het eigen belang?
Ten tweede vertoont de pleidooi van Friedman voor een beperkte overheid contradicties. Hij is tegen een sterke overheid omdat het volgens hem niet mogelijk is dat overheden, die bestaan uit individuen, handelen in het belang van het volk. Ik ga ermee akkoord dat politiekers te weinig optreden ten dienste van hun volk, maar ik begrijp niet waarom Friedman meent dat het individueel handelen uit eigenbelang binnen een overheidsysteem nadelig is voor de gemeenschap en dat het individueel nastreven van de eigen interesses binnen het marktsysteem voordelig zou werken voor de hele samenleving. Wat is het verschil? De markt is geen magisch systeem dat opereert onafhankelijk van menselijke beslissingen en handelingen. Zowel overheden als markten worden gedreven door individuen en dus kunnen zowel markten als overheden negatieve gevolgen hebben als diegenen die de macht in handen hebben enkel oog hebben voor de eigen materiële winsten. Vandaar ook dat het de bedoeling is dat in een democratie leiders gekozen worden die optreden ten dienste van de bevolking en dus grenzen stelt aan economische ‘machten’ ten voordele van mens en milieu. Er is een instantie, zoals een overheid, nodig die beperkingen oplegt aan individuen voor hun eigen goed. Jammer genoeg bestaat die instantie ook uit mensen en is dus niet foutloos[8]. Maar een verkozen macht die verantwoording moet afleggen aan zijn burgers is volgens mij nog altijd te verkiezen boven anonieme ‘marktkrachten’ zonder zichtbaarheid, zonder verantwoordelijkheid voor zijn medemens.
Ten derde klopt zijn stelling omtrent privé-bezit niet. Volgens Friedman leidt privé-eigendom tot een efficiënt gebruik van middelen. De oplossing voor bijvoorbeeld het milieuprobleem is het privatiseren van alle natuurlijke hulpbronnen. Hardin beweerde dit reeds in ’68 in zijn artikel “The Tragedy of the commons”. Deze theorie is echter gebaseerd op aannames die door latere studies onderuit zijn gehaald. Zo worden natuurlijke rijkdommen in het algemeen wel beschermd wanneer zij in handen zijn van gemeenschappen in tegenstelling tot het privé-bezit in handen van individuen die enkel uit zijn op zoveel mogelijk geld vergaren (Breusers, n.d.). En dat de privatisering van de gezondheidszorg en het onderwijs niet noodzakelijk leidt tot een betere kwaliteit of grotere toegankelijkheid daar zijn in de VS, waar de theorieën van Friedman in de praktijk werden gebracht, vele voorbeelden van te vinden.
Tenslotte zijn er ook kanttekeningen te maken bij het begrip ‘economische vrijheid’ en bij de stelling dat die economische vrijheid zou leiden tot burgerlijke en politieke vrijheden.
Zo kan de vraag gesteld worden wie er eigenlijk die ‘economische vrijheid’ bezit. Als economische vrijheid betekent vrij zijn om te kopen en te verkopen, dan wordt het snel duidelijk dat niet iedereen diezelfde ‘vrijheid’ of macht bezit. Vroegere bewoners van de kustgebieden getroffen door de Tsunami moeten nu toezien hoe deze gebieden verkocht worden aan de meest biedende om hotels en privé-stranden van te maken. Voormalige inwoners van New Orleans zien kantoren en commerciële complexen verrijzen waar vroeger hun (sociale) woningen stonden[9]. En dat economische vrijheid tot burgerlijke en politieke vrijheden zou leiden, daar zijn ook wel een aantal tegenvoorbeelden voor te vinden waaronder China, Chili onder Pinochet en Kenia onder Moi.
Het is wel duidelijk dat de theorieën van Friedman en de zijnen niet kunnen werken in de praktijk, als hun onderliggende aannames al niet kloppen. Ik hoop enkele van de ‘fouten’ in zijn veronderstellingen verduidelijkt te hebben.
Bronnen
Breusers, M. (n.d.). Economische antropologie: de sociaal-culturele inbedding van economieën in Noord en Zuid. [CD-Rom Infocycle BTC, verkregen september 2007].
Friedman, M. (2007). Americans should be free to choose [elektronische versie]. USA Today Magazine, 135 (2740).
Greider, W. (2006, 11 december). Friedman's Cruel Legacy.
http://www.thenation.com/doc/20061211/greider
Lendman, S. (2007, 5 oktober). Capitalism and Freedom Unmasked. Milton Friedman.
http://www.thirdworldtraveler.com/Economics/Milton_Friedman_Unmasked.html
Milton Friedman Interview: Three Categories of Freedom [film fragment]. www.youtube.com
Milton Friedman – Greed [film fragment]. www.youtube.com
Milton Friedman on Libertarianism (Part 1 & 2 of 4) [film fragment]. www.youtube.com
http://www.naomiklein.org/shock-doctrine
http://www.catapa.be/?page=Peru
[1] Zie ondermeer “The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism” van Naomi Klein.
[2] http://www.thirdworldtraveler.com/Economics/Milton_Friedman_Unmasked.html
[3] Milton Friedman on Libertarianism (Part 1 & 2 of 4) [film fragment]. www.youtube.com
[5] Milton Friedman Interview: Three Categories of Freedom [film fragment]. www.youtube.com
[6] Milton Friedman – Greed [film fragment]. www.youtube.com
[7] Zie ook de documentaire “The Trap” van Curtis.
[8] Ik ga niet op het falen van de huidige overheden en democratieën. Zie hiervoor ondermeer de commentaar van Rilke op deze blog omtrent de spanning tussen economische en politieke vrijheden of het boek van Noreena Hertz (2001) “The Silent Takeover, Global Capitalisme and the Death of Demoracy”.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten