Banksy en de muur

Niet mogen gaan en staan waar men wil, is het toppunt van onvrijheid. Wat als een ganse bevolking wordt opgesloten? Wat gebeurt er als een groep mensen letterlijk wordt ommuurd? Hoge muren als grens tussen mensen het doet ons denken aan de Berlijnse Muur. Alleen… daar ging het voornamelijk om het buitensluiten van mensen. Wat vandaag in de Gazastrook en op de westelijke Jordaanoever gebeurt doet ons ironisch genoeg ook terugdenken aan de naziconcentratiekampen. De Palestijnse gebieden zijn omgevormd tot een grote openluchtgevangenis. Rond de Gazastrook was men reeds vroeger een afsluiting beginnen bouwen. Israël voerde sinds 2002 de controle nog op door het licht op groen te zetten voor de bouw van het zogenaamde ‘veiligheidshek’ op de Weselijke Jordaanoever. Dit is overduidelijk een schending van het internationaal recht. Bovendien wordt het leven binnen de muren ernstig bemoeilijkt. De Palestijnen mogen binnen en buiten op door Israëlieten vastgestelde momenten. Binnen de muren leeft men bijna volledig afgesloten van drinkwater. 70% van de Palestijnen leeft in armoede. Het volk kan binnen de muren niet ontsnappen aan zijn vreselijke lot. Zolang deze metershoge muur tussen de twee volkeren staat, is een goede oplossing van dit probleem onmogelijk.

Aanklachten tegen deze ‘apartheidsmuur’ zijn legio. En toch blijven concrete acties van westerse regeringen uit. Ludo De Brabander verwijt onze diplomaten en politici in De Morgen schuldig verzuim. “Durft de Belgische diplomatie, die maar al te goed weet hoe de vork echt in de steel zit, zich achter het standpunt van het internationale recht te scharen, tegen de VS in, de peetvader van Israël? We kunnen een bibliotheek vullen met officiële en ngo-rapporten die herhalen dat de bezettingspolitiek de belangrijkste oorzaak is van de geweldspiraal en de verellendung van de gewone Palestijn.” Er zijn verschillende rapporten van allerhande instellingen, die allemaal hetzelfde besluiten: het Westen is mee verantwoordelijk voor de impasse, de chaos en de armoede waarin de Palestijnen zijn beland. Iedereen weet dat en toch volgt er geen gepaste reactie.

De politiek houdt zich op de vlakte en onderneemt weinig of niets. Talrijke burgerorganisaties echter blijven de bouw van de muur veroordelen. Vele groeperingen verklaren zich solidair en de roep om een duurzame oplossing is groot, of het nu om een ‘one-state solution’ of een ‘two-state solution’ gaat.

Het meest tastbare verzet tegen de muur op de Westelijke Jordaanoever wordt geleverd door de Britse graffitikunstenaar Banksy. In het bijgevoegde filmpje zien we zijn manier om dit onrecht aan te klagen.

De geheimzinnige kunstenaar maakt voornamelijk graffiti. Het meest bekend is hij met zijn stencils. Zijn werk staat bol van de allusies naar populaire kunst. Vincent Vega en Jules Winnfield uit Pulp Fiction schieten met bananen. Hij gebruikt Ronald McDonald en Mickey Mouse om een vlijmscherpe kritiek te lanceren op de twee multinationals. Kussende politieagenten, een klein meisje dat gefouilleerd wordt, spelende kinderen met een kogelvrije vest, zulke beelden zijn uiterst subversief. Een weerkerend thema zijn ratten. “They represent the triumph of the little people and the unloved.” Banksy herwerkt vaak ook bekende kunstwerken. In de tuin van Monet drijven winkelkarretjes in de vijver, de zonnebloemen van Van Gogh zijn verdord… Zijn antikapitalistische kritiek wordt niet door iedereen op applaus onthaald. Sommige straatkunstenaars noemen hem een sell-out. Zijn werken worden namelijk voor zeer veel geld geveild. Anderzijds kan niet ontkend worden dat heel veel van zijn kunst gratis en voor iedereen te bezichtigen is. Bovendien opende hij rond de kerstperiode in 2006 een winkel waar hij zijn eigen werk voor zeer weinig geld verkocht.

Zijn werken op de ‘apartheidsmuur’ in Palestina suggereren steeds de andere kant van de muur. Hij schept de illusie van zalige oorden met een helblauwe hemel en oases van groen, die achter de muur verborgen zijn. De muur wordt het decor van een gezellige huiskamer, met zicht op een paradijselijk strand. Elders wordt de muur als een gordijn opzijgeschoven. En zijn escapisme reikt nog verder. Banksy laat mensen ontsnappen uit de gevangenis van de Westelijke Jordaanoever. Een meisje vliegt met een tros ballonnen over de muur, een roltrap leidt mensen naar boven. Een jongetje schildert stiekem een trapladder naar boven. Twee kinderen graven een gat in de muur. Of simpeler: Banksy schildert een afknipstrook op de muur… Centraal in deze werken staat het vluchten van de muur, het vrij zijn uit de gevangenis. Bovenal stelt hij de illegaliteit van de muur aan de kaak. “Is het verkeerd om een muur te vandaliseren als de muur op zich al illegaal is?” De reacties op zijn graffiti op de ‘apartheidsmuur’ zijn niet onverdeeld positief. Een Palestijnse man zei Banksy: “I don’t want it to be beautiful, I hate this wall! Go home!” En gelijk had de Palestijn. Maar als graffitiartiest is Banksy er wel in geslaagd zijn steentje bij te dragen. Met zijn werk duwde hij de Palestijnse kwestie op de voorgrond. Hij is geen politicus die iets wezenlijks kan doen, maar als geëngageerd burger liet hij wel zijn stem horen.



"Another break in the wall!”

Er is geen enkele kunstvorm vrijer dan graffiti. Het hoeft niet te voldoen aan bepaalde regels, het kan overal plaatsvinden en het is voor iedereen. Straatartiesten zijn niet elitair zoals vele kunstenaars wel verweten wordt. Integendeel, graffiteurs komen vaker uit de onderste lagen van de maatschappij. Maar er is ook veel kritiek, net omdat het in de openbare ruimte gelokaliseerd wordt. Mensen worden tegen wil en dank met graffiti geconfronteerd. De grens tussen louter vernielzucht en kunst is bovendien niet altijd makkelijk te trekken. Graffiti is daarom een dubbelzinnige kunstvorm. Soms is het louter vandalisme, soms geven tekeningen een politieke boodschap mee. Het is ook de meest opstandige kunstvorm. Het is een manier om zich te laten horen, om aandacht te vragen en om zijn mening te geven. Straatkunstenaars verzetten zich tegen elke autoriteit en hebben de macht om elke voorbijganger aan het denken te zetten. En iedereen heeft nood aan kritische prikkels...

Banksy heeft duidelijk de kracht van de combinatie van twee uitersten ingezien. Enerzijds is er de apartheidsmuur, die de niet meer weg te denken is uit het ellendige dagelijkse bestaan van de Palestijnen. Anderzijds zijn er de ‘political murals’ van Banksy, die een schreeuw om vrijheid zijn… Nu zouden westerse regeringen nog de kracht moeten hebben om die schreeuw te aanhoren!

tdc

Referenties

DEBRABANDER Ludo, Vies westers geurtje in Palestina, in: De Morgen, 20/06/2007
ZAGERS Geert, Kunstterrorist, in: De Morgen, 16/09/2006
www.banksy.co.uk
www.actieplatformpalestina.be